Thursday 26 July 2012

Matu Caa Metila na Thut Ai?

Matu Caa Metila na Thut AI?
Caa tlang at na thut phai vengah awllung acehna (order of worfs) he callah awlpui. Hlaang lawng ayakmingna hamla awllung te amah kah a huen ah na khueh hamla angoe. Tecoengah bet hamkoei nawh awllung te khawh hau na bet manawh. Thuinamaiah,
“ Peter lawng tuiva ah ngaa atuuk” tila na thut kawinih, bet hamkoei nawh awllung ten a bet dongah, a tee rai. Caa na thut te soeng oen soeng nawh ming na ngaih atah, catlang khuiah aka awm awllung pakhat rip te grammar oen na bueh vengah meang awllung phun kai tit e ming ham angoe.
Catlang khuiah aka awm phai awllung hli te pars of Speech a mingna. Matu caa he n’thut vengah adangkah angla Parts of Speech he awm.
      1. Noun – thaihu boeih kah ming (Johan, Im, Ui, Lungvatna)
     2. Verb or Predicate – Noun (Subject) lawng tu a sai tit e aka thui kung awllung (Cet,ngawl, heng ,rap, tlum)
    3. Adjective – Subject he metila a awm ti aka thui kung awllung (hingsuep, theen, pahih,loe, cuih, yahawh, bo)
    4. Adverb – verb oen adjective aka bawng kung awllung ( tare, hlang, aloela, koep, tangkiik, broe)
    5. Postposition – noun kah a huen aka nueh awllung ( im ah ka awm. Apa tengah ka cet.) (Sawh, dong ah, nala, khuiah, timah,  hamla) [ Lai caa ah preposition he awm nawh].
     6. Pronoun – noun yuengla n’hawna awllung  (kai, nang, ahih, tehli)
    7. Prononinal Clitic- subject nawhtah object yuengla na hawna awllung ; pronoun oen vai hih ( ka, kan, na, nan, a, kana, ana, va, kava, nava).
   8. Case marker – noun nawhtah noun phrase kah a huah valaw tih, noun nawh tah noun phrase te aka khi kung awllung ( lawng, tah, lawngtah, lawngah, te, hih, u)
   9. Conjunction – awllung pahih aka cong kung (oen, tede, nawhtah, tih, khawh, cakhawh, kangah)
   10. Interjection – awllung lungat buengla awm tih , n’tu athuingaihna te aka yakming sak awllung (ah! Eh! Yovaa!)

Hekah parts of speech he boeih ka thut nawh vetih, Matu hlaang yahawh ngai lawng Matu caa a thut u vengah a palh poepa la aka awm, Pronoun oen pronominal clitic, suffix “na” oen postposition kawng he tawica la thut hamla ka ngaih.

Pronouns
        Pronouns he subject oen object la na hawna thai tih, pahih la pek u.
Class (1) Pronouns




First Person
     Singular
         Dual
  Plural
 kai
 kaihih
Kaimi, mami
Second Person
 Nang
 nanghih
 nangmi
Third Person
 ahih
 Herawi, terawi
 Ahimi,hehli,tehli

Class (2) Pronouns (Self form)

First Person
     Singular
          Dual
  Plural
kamah
  Kamahih
  kamami
Second Person
Namah
 Namahih
  namami
Third Person
Amah
 amahihrawi
 amami

Possessive Pronouns

First Person
      Singular
 a , ka
Second Person
 na,
Third Person
 a, ana, ama

( First person kah “a” he anu, apa ham bueng ni ahawna. Third person kah “ana” oen “ama” he ana pa, ana pu, ama nu, ama ni, ama se, ham bueng ni a hawna.)

e.g..,
Ahih tengah kai ka cetai.
Nang lawng ahimi ten a ho.
Ahimi tah a im la mel u poen.
Nangmi khawh na im la mel u loeih.
Amami lawng a sak im oen namami lawng na sak im te taa?

Note: Dual oen plural hamla possessive pronoun he awm nawh. Tedongah kaihih kah, mahih kah, kaimi kah, nanghih kah, nangmi kah, ahimi kah tehli kah, tila “kah” oen pronoun te haih n’hawna.
First person
Ka, kan, kana, kava
Second Person
Na,nan, ana, va,
Third person
A, va, ana, ava,avan



Im ah ka om tih hai ka awm.
Nang kah lungna.
Kai kana cet hawn ai.
Kai lawng kavan tuih badai.
Nang na cet ai aw?
Kai nan lungna aw?
Nanghih ana cet hih mai hawn.
Nangmi aloela va law uh.
Nang nava mel vengah thui sih.
Ahih te nang lawng navan tuih ham om.
Ahih a cehna ah cet van.
Ahimi va mel de seh.
Ahih te avan tuih kawinih theen.
Ahimi lawng im te ana sak u badai.
Hlaang hli ava law u vengah na huh badai.

Suffix “na”

Suffix “na” he amah bueng a awm vengah meaning khueh nawh. Tedongah suffix la awm. Verb te a bet atah, verb te noun nawhtah adjective la va coeng. Adjective te a bet atah adjective te noun lacoeng. E.g., theenna, hingna, roengna; yuna, mingna

Na awmna im teah kava law ai. (Adjective)
Ramtloe ah n’awm he a theenna broe awm. (abstract noun)
Nang kah moeihoeihna ka hilh thai nawh. (Abstract noun)
A u na mingna? (Verb)
Kai nan yuna ai aw? (Verb)

          Matu awl ah “ na” a awm muela aka pai thai nawh awllung khatsut awm. Tekah awllung hli tetah verb la khawh noun la khawh awm thai.

e.g.., lungna, thintlawhna, lungvatna
Nang kan lungna. (Verb)
Nang kah lungna tah bo tangkiik. (Noun)
Peter, kai nan thintlawhna aw? (verb)
Kai sawah lungvatna khueh. (noun)

Tecoengah,
          Matu awllung khatsut tah khat oen khat bet thai la awm.

e.g.., A hlaang theen. (adjective)
Na hlaangtheen te poeihcaih. (noun)
Na saa bawk tangkiik. (adjective)
Na saabawk ten a caak thai aw? (noun)

Khatsut postposition he khawh bet thai la awm.

Khui ah = khuiah
Saw ah = sawah
Coeng ah = coengah
Teng ah = tengah
Hu ah = huah
Hai ah = haiah

Meang spelling oen Matu caa na thut ah cakhawh, agrammar rule ningla na thut ham a ngoe. Tahe kah Pronouns, Pronominal clitic, oen suffix “na” he mah a soeng cala thut lamha  u de lah sih.
“Matu pakhat, caa pakhat” ham thangthui u sih.

Dr. Aung Htang

0 comments:

Post a Comment

Share & Enjoy

Twitter Delicious Facebook Digg Stumbleupon Favorites More